ΣΥΡΤΟΣ Ή ΧΑΝΙΩΤΙΚΟΣ
Συρτός ή Χανιώτικος άρχισε να κάνει την εμφάνιση του μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453). Στη Κίσσαμο πραγματοποιείται πολύ αργότερα από την άλωση της Κωνσταντινούπολης, ένα κρητικό γλέντι με βιολάτορα το κισσαμίτη Στέφανο Τραινταφυλλάκη ή Κιώρο μετά από παραγγελιά κάποιων οπλαρχηγών, ο Κιώρος με το βιολί του έπαιξε κάποιες νέες μελωδίες. Οι καπετάνιοι πιάνοντας το χορό, φαίνεται πως χόρεψαν το τελετουργικό κυκλικό χορό της Κρήτης, πάνω σε αυτές τις μελωδίες του βιολάτορα Κιώρου. Ο τελετουργικός χορός συρτός ή χανιώτικος άρχισε να κάνει την εμφάνιση του στην υπόλοιπη Κρήτη κατά την δεκαετία του '20 με κάποιες παραλλαγές στα βήματα, στο ύφος και στο στυλ. Αλλιώς χορεύουν το συρτό στη Κίσσαμο, στο Ρέθυμνο, στο Ηράκλειο, στη Σητεία. Ονομάζεται Συρτός γιατί τα βήματα είναι σεμνά, συρτά στο έδαφος και Χανιώτικος γιατί πρωτοχορεύτηκε στα Χανιά. Ο Συρτός έχει δώδεκα βήματα, εφτά μπροστά και πέντε πίσω. Χορεύεται κυκλικά, με τα χέρια πιασμένα σε σχήμα λαβής ευθεία με τους ώμους. Στη Κρήτη - παλιότερα και τώρα - πάντα ξεκινούν να χορεύουν ανά οικογένεια ή ανά παρέα. Πάντα το χορό τον ξεκινούσε άντρας, ο άρχοντας του σπιτιού, μετά έπιανε η υπόλοιπη οικογένεια και στο τέλος (κουντούρα) ήταν πάλι άντρας. Ο μπροστινός έχει την ελευθερία κίνησης και τη δυνατότητα να αυτοσχεδιάζει κάνοντας κάποιες παραλλαγές στα βασικά βήματα του χορού βρίσκοντας σε συνεχή επαφή με τη γη, έχει την δυνατότητα του αυθορμητισμού κάνοντας στροφές και τσακίσματα, ενώ τα ταλίμια περιορίζονται στο ελάχιστο. Στη συνέχεια ο πρωτοχορευτής (μπροστινός) καλούσε με μαντήλι την αρχόντισσα του σπιτιού. Η γυναίκα στο χανιώτικο συρτό κάνει την εμφάνιση της δυναμική πιάνοντας συχνά μπροστά. Την διακρίνει η σεμνότητα, η μεγαλοπρέπεια και δίνει το βάρος στη χορευτική της έκφραση.
Με παραλλαγές στο βηματισμό κάνει τσακίσματα και στροφές με χάρη και αρμονία, αποφεύγοντας τις υπερβολές, τις πηδηχτές φιγούρες και τα καθίσματα. Τα χέρια της τα έχει ανοιχτά και ψηλά στους ώμους με τις παλάμες μπροστά, υποδεικνύοντας τις ιέρειες χορεύτριες που κρατούσαν στα χέρια τους μικρά και ζωντανά φίδια. Χόρευε πάντοτε στο χέρι, χωρίς να αποσπάτε και να απομακρύνεται από τον άντρα.